پایگاه داده یا Database مجموعه ای از اطلاعات سامان یافته است که بر اساس ترتیب و قوائدی مشخص در کنار یکدیگر نگهداری میشوند. مدیریت اطلاعات ذخیره شده در دیتابیس توسط کاربران معمولا از طریق سیستم مدیریت پایگاه داده یا Database Management System صورت میگیرد. DBMSها ابزارها و مکانیزمهای مختلفی را برای ایجاد و مدیریت دیتابیسها در اختیار ما قرار میدهند.
سیستم مدیریت پایگاه داده یا DBMS نرم افزاری است که از مجموعه ای از ابزارها و بخشهای مرتبط با هم به منظور فراهم آوردن امکان مدیریت کامل اطلاعات ذخیره شده در پایگاه داده تشکیل شده است. DBMS پل ارتباطی میان پایگاه داده، کاربر و اپلیکیشن است که وظیفه دارد ارتباط و تعامل میان این اجزا را آسان سازد.
انواع مختلفی از سیستمهای مدیریت پایگاه داده از نظر ساختار و قوائد ذخیره اطلاعات توسعه داده شده است. هر یک از آنها برای هدف خاصی ایجاد شده اند که نسبت به یکدیگر برتریها و معایبی نسبی دارند. هر یک از انواع DBMSها باید با توجه به هدف و نیازی که وجود دارد، به کار گرفته شوند.
سیستمهای مدیریت پایگاه داده به منظور رفع محدودیتهای موجود در سیستمهای ذخیره و نگهداری اطلاعات در فایلها ایجاد شده اند. البته این DBMS ها نسبت به سیستمهای نگهداری اطلاعات در فایلها دارای مزایا و معایبی هستند.
سیستمهای مدیریت پایگاه داده مزایا و قابلیتهای بسیار زیادی نسبت به سایر روشهای ذخیره سازی اطلاعات در اختیار کاربران قرار میدهند. برخی از مهمترین مزایای آنها عبارتند از:
امکان دسترسی سریع به اطلاعات : دسترسی سریع به اطلاعات (Fast Query Access) ذخیره شده در فایلها به دلیل Index نشدن اطلاعات، امکان پذیر نبود. زیرا در فایلها دسترسی به دادهها به صورت ترتیبی است، اما در مقابل آن دسترسی به اطلاعات در DBMSها به دلیل Index شدن دادهها به صورت Random Access صورت میگیرد.
در کنار تمام مزیت هایی که سیستمهای مدیریت پایگاه داده در اختیار ما قرار میدهند، معایبی نیز وجود دارند. این معایب که باید حتما در نظر گرفته شوند، عبارتند از :
یکی از کاربردهای DBMS انجام عملیاتهای چهارگانه ساختن (Create)، بروزرسانی (Update)، خواندن (Read) و حذف (Delete) اطلاعات است. این عملیاتها به اختصار CRUD نامیده میشوند. DBMSهای مختلفی برای مدیریت اطلاعات دیتابیسها وجود دارند که هر یک از آنها دارای مزایا و معایب خاص خود است. از جمله DBMSهای پرکاربرد میتوان به لیست زیر اشاره کرد:
SQL یا Structured Query Language زبان درخواست به پایگاههای داده و به عبارتی دیگر زبان مشترک در میان DBMSها است.
همانطور که دیدید، سيستمهای مديريت پايگاه داده مانند یک راه ارتباطی بين پايگاه داده، كاربر و نرم افزارهای کاربردی عمل مي کنند. امروزه تقریبا استفاده از DBMSها برای همه برنامه نویسها و توسعه دهندگان امری غیرقابل اجتناب است. به همین دلیل هر برنامه نویسی باید نحوه کار با این سیستمها را به خوبی یاد بگیرد تا بتواند با بکارگیری آنها به راحتی دادهها و اطلاعات نرم افزارهای خود را مدیریت کند.