تصور کن تو یه شهر بزرگ زندگی می‌کنی که کلی خیابون، پل، و جاده داره و همه جا پر از ماشین و آدمه. حالا، اگه هیچ قانونی برای ترافیک نباشه و کسی نباشه که به این شلوغی‌ها نظم بده، چی می‌شه؟ احتمالاً همه جا ترافیک سنگین، تصادف و کلی مشکل پیش میاد. حالا این شهر رو به عنوان شبکه کامپیوتری خودت در نظر بگیر. شبکه ای که همه دستگاه هات از لپ تاپ گرفته تا گوشی هوشمندت بهش وصل هستن. اگه کسی نباشه که این شبکه رو مدیریت کنه، خیلی زود مشکلاتی مثل کندی اینترنت، قطع و وصل شدن‌های مکرر و حتی خطرات امنیتی برات پیش میاد. اینجاست که مدیریت شبکه وارد صحنه می‌شه؛ همون نیروی نامرئی ای که همه چی رو تو شبکه به بهترین شکل ممکن مدیریت می‌کنه.

مدیریت شبکه چیست؟

مدیریت شبکه (Network management) یعنی وقتی که مدیرای شبکه دست به کار می‌شن و با استفاده از مهارت ها، فرآیندها و ابزارهای مختلف، مطمئن می‌شن که همه منابع شبکه - مثل سخت افزار، فضای ذخیره سازی، حافظه، پهنای باند، داده‌ها و قدرت پردازش - به بهترین شکل و با امنیت کامل در دسترس کاربران و سرویس‌ها قرار می‌گیرن.

مدیریت شبکه کمک می‌کنه که انتقال داده‌ها توی یه سازمان به خوبی انجام بشه، شبکه رو زیر نظر داشته باشن، امنیتش رو تأمین کنن و از همه مهم تر، اون رو به طور مؤثر مدیریت و نگهداری کنن. برای مثال، بخش IT یه سازمان ممکنه تصمیم بگیره که اولویت دسترسی به قدرت پردازش و حافظه شبکه رو برای برنامه‌های خیلی مهم‌تر بذاره، و برنامه‌های غیرضروری یا کم اهمیت‌تر رو تو صف بعدی قرار بده.

گاهی اوقات، یه سازمان ممکنه تصمیم بگیره که بخشی یا همه ی کارهای مدیریت شبکه رو به یه شرکت خدمات مدیریت شده (MSP) بسپاره تا تیم IT داخلیشون آزادتر بشه یا وقتی که توانایی‌ها و تخصص‌های شبکه درون سازمان محدود باشه. این شرکت‌های MSP ممکنه دسترسی‌های پایه شبکه مثل خطوط شبکه محلی (LAN) و شبکه گسترده (WAN) رو مدیریت کنن، و حتی به مدیریت اتصالات پیچیده‌تر مثل شبکه‌های WAN مبتنی بر نرم افزار (SD-WAN) هم بپردازن.

سیستم مدیریت شبکه چیست؟

شاید شنیده باشی که از اصطلاح "مدیریت شبکه" برای اشاره به سیستم‌های IT که مدیرای شبکه و مراکز عملیات شبکه (NOC) استفاده می‌کنن هم استفاده بشه. این سیستم‌ها کارهایی مثل تأمین منابع، مدیریت پیکربندی، مدیریت خطاها، مدیریت عملکرد و مدیریت امنیت رو انجام می‌دن.

در حالی که مدیریت شبکه به وظایفی اشاره داره که مدیران برای نگهداری و ایمن سازی شبکه انجام می‌دن، سیستم مدیریت شبکه - که بهش نرم افزار مدیریت شبکه هم می‌گن - یه ابزاره که به مدیران کمک می‌کنه این وظایف رو بهتر انجام بدن. به طور خاص، یه سیستم مدیریت شبکه اطلاعات لحظه ای رو از دستگاه‌های شبکه جمع آوری می‌کنه و به مدیران یه نقطه کنترل مرکزی می‌ده که از اونجا می‌تونن سیاست‌های امنیتی شبکه رو مدیریت کنن، منابع شبکه رو تخصیص بدن و کارهای دیگه ای انجام بدن. برای مثال، یه مدیر شبکه می‌تونه یه سیاست جانشینی برای برنامه‌های خیلی مهم تنظیم کنه که اگه یه قطعی شبکه به وجود اومد، حافظه به طور خودکار از یه مکان پشتیبان منتقل بشه تا دسترسی به سرویس اصلی مختل نشه.

سیستم‌های مدیریت شبکه این قابلیت‌ها رو فراهم می‌کنن:

• شناسایی پیشگیرانه مشکلات شبکه، اغلب با استفاده از قابلیت‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین (AI/ML) که الگوهای رفتاری شبکه رو تشخیص می‌دن و به سرعت به مشکلات شبکه پاسخ می‌دن.
• نظارت بر تخصیص منابع و امنیت شبکه.
• سرعت بخشیدن به عیب یابی از طریق یه نقطه کنترل مرکزی برای ترافیک شبکه و مدیریت عملکرد.
• اتوماسیون شبکه که نیاز به دخالت انسانی توی کارهای تکراری مثل مدیریت پیکربندی شبکه و بروزرسانی‌ها رو از بین می‌بره.

مدیریت شبکه چگونه کار می‌کند؟

سیستم‌های مدیریت شبکه (NMS) داده هایی رو از دستگاه‌های شبکه جمع آوری می‌کنن تا ببینن که اون‌ها چطوری کار می‌کنن و چه عملکردی دارن. این کار بدون دقت به جنبه‌های مختلفی که با هم کار می‌کنن تا یه زیرساخت IT کارآمد رو تضمین کنن، ممکن نیست. این اجزا شامل موارد زیره:

• مدیریت شبکه: مدیرای شبکه مسئول مدیریت روزانه شبکه هستن، شامل نظارت، عیب یابی و نگهداری دستگاه‌های شبکه. اون‌ها مطمئن می‌شن که شبکه با بهترین عملکرد، قابل اعتماد و امنه.
• تخصیص شبکه: این شامل تخصیص و پیکربندی منابع شبکه برای تأمین نیازهای کاربران و برنامه هاست. تخصیص شامل وظایفی مثل راه اندازی دستگاه‌های جدید، تخصیص پهنای باند و تعریف پارامترهای کیفیت خدمات (QoS) می‌شه.
• امنیت شبکه: مدیریت امنیت روی حفاظت از شبکه در برابر تهدیدات مختلف، مثل دسترسی‌های غیرمجاز، بدافزارها و نقض‌های داده‌ها تمرکز داره. این شامل اجرای سیاست‌ها و پروتکل‌های امنیتی مثل فایروال ها، کنترل‌های دسترسی و سیستم‌های تشخیص نفوذه.
• اتوماسیون شبکه: اتوماسیون شبکه وظایف مدیریت شبکه رو با استفاده از ابزارهای نرم افزاری و اسکریپت‌ها خودکار می‌کنه. ایده اصلی اینه که دخالت انسانی و احتمال خطا رو کاهش بده.
• نگهداری شبکه: شبکه‌ها باید به طور منظم نگهداری بشن تا به درستی کار کنن. مثال هایی از وظایف نگهداری شامل بروزرسانی نرم افزارها، رفع آسیب پذیری‌های نرم افزاری و جایگزینی قطعات سخت افزاری خراب می‌شه تا شبکه قابل اعتماد و با عملکرد مناسب بمونه.
• پروتکل‌های شبکه: پروتکل‌های شبکه قوانین و استانداردهایی هستن که ارتباط بین دستگاه‌ها روی شبکه رو کنترل می‌کنن. مدیریت شبکه شامل پیکربندی و نگهداری این پروتکل‌ها برای تضمین ارتباط و تبادل داده بی دردسر می‌شه.
• تحلیل شبکه: تحلیل شبکه شامل جمع آوری و تحلیل داده‌ها از دستگاه‌ها و زیرساخت شبکه برای شناسایی روندها، کشف ناهنجاری‌ها و بهینه سازی عملکرد شبکه می‌شه. ابزارهای تحلیلی به مدیران کمک می‌کنن تصمیم گیری‌های مبتنی بر داده رو برای بهبود سلامت کلی شبکه انجام بدن.

مثال هایی از وظایف مدیریت شبکه

وقتی صحبت از مدیریت شبکه می‌شه، یه سری کارای مهم هست که باید انجام بشه تا شبکه همیشه سرحال و آماده به کار بمونه. این کارها شامل موارد زیر می‌شه:

• بروزرسانی نرم افزارها در دستگاه‌های شبکه: یکی از کارای مهم مدیریت شبکه اینه که آپدیت‌های نرم افزاری رو روی دستگاه‌های مختلف شبکه، مثل روترها، گوشی‌ها و حتی چاپگرها اعمال کنیم. این کار بسته به قابلیت‌های تیم IT و سیستم مدیریت شبکه می‌تونه به صورت خودکار انجام بشه.
• نگهداری شبکه: وقتی که شبکه دچار مشکل می‌شه یا نیاز به بروزرسانی نرم افزار یا سخت افزار داره، مدیران شبکه باید دست به کار بشن. این کار شامل تعمیر و نگهداری قطعات و همچنین ارتقاء نرم افزارها و سخت افزارهای ضروری برای عملکرد شبکه هست.
• نظارت بر عملکرد شبکه: یکی دیگه از وظایف مهم، نظارت مداوم بر عملکرد شبکه ست تا مطمئن بشیم همه چی به بهترین شکل کار می‌کنه و هیچ افت عملکردی نداریم.
• شناسایی تهدیدات امنیتی و رفع نقاط ضعف شبکه: مدیران شبکه باید همیشه گوش به زنگ باشن تا هر نشانه ای از تهدیدات امنیتی یا نفوذها رو شناسایی کنن. ابزارهای هوش مصنوعی می‌تونن تو این کار کمک کنن و به مدیران شبکه هشدار بدن. نمونه هایی از این تهدیدات می‌تونن حملات باج افزار و حملات DDoS باشن. همچنین، مشکلات امنیتی مثل نصب نادرست سخت افزار، رمزهای عبور ضعیف و ضعف‌های قابل سوءاستفاده در سیستم عامل‌ها هم باید شناسایی و رفع بشن.
• تقویت امنیت شبکه: برای اینکه شبکه امن‌تر بشه، مدیران شبکه باید فایروال هایی ایجاد کنن که جلوی فعالیت‌های مشکوک رو بگیرن و همچنین احراز هویت چندمرحله ای (MFA) رو اعمال کنن تا امنیت بیشتری فراهم بشه.
• مدیریت آدرس‌های IP: مدیران شبکه باید یه فهرست از آدرس‌های IP موجود و غیرموجود داشته باشن. وقتی دستگاه‌های جدیدی به شبکه اضافه می‌شن یا از شبکه حذف می‌شن، باید آدرس IP مناسب به اون‌ها اختصاص بدن یا ازشون بگیرن. در شبکه‌های بزرگ تر، این آدرس‌ها معمولاً به صورت خودکار و دینامیک توسط سرور DHCP اختصاص داده می‌شن.
• تخصیص منابع شبکه: مدیران شبکه باید منابع شبکه مثل پهنای باند و کانال‌های انتقال (مثل کابل، پهنای باند، 5G، LTE، ماهواره و غیره) رو به شکلی اختصاص بدن که دسترسی بین کاربران، دستگاه‌های IoT، برنامه‌ها و داده‌ها با سطح عملکرد مطلوب برقرار بشه.
• تنظیم کنترل‌های دسترسی شبکه: این کار برای این انجام می‌شه که مشخص کنیم چطوری دستگاه‌های متصل به شبکه و برنامه‌ها در محیط‌های ابری به داده‌ها دسترسی پیدا می‌کنن. برای مثال، ممکنه یه کنترل دسترسی وجود داشته باشه که مانع انتقال داده‌های حساس از طریق شبکه به یه محیط ابری عمومی بشه.

انواع مدیریت شبکه

مدیریت شبکه به پنج دسته اصلی تقسیم می‌شه که هر کدوم به شکلی متفاوت به نظارت و نگهداری شبکه می‌پردازن:

مدیریت خطا

مدیریت خطا یا "Fault Management" یعنی پیدا کردن، جداسازی و رفع مشکلات یا خطاهای شبکه. این بخش از مدیریت شبکه به صورت مداوم شبکه رو زیر نظر داره و اگر مشکلی پیش بیاد، به سرعت هشدار می‌ده. هدف اصلی این نوع مدیریت، کم کردن زمان خرابی شبکه و افزایش زمان دسترسی و عملکرد شبکه ست.

مدیریت پیکربندی

مدیریت پیکربندی یا "Configuration Management" کنترل زیرساخت شبکه رو با ردیابی اجزای مختلف شبکه مثل روترها، سرورها، سوئیچ‌ها و فایروال‌ها حفظ می‌کنه. این مدیریت شامل جزئیات پیکربندی این دستگاه‌ها می‌شه که باعث می‌شه تغییرات رو به شکل کارآمدتری اجرا کنیم و احتمال خطا رو کاهش بدیم. برای این کار از روش هایی مثل اسکریپت‌های خودکار، قالب‌ها و کنترل نسخه استفاده می‌شه.

مدیریت عملکرد

مدیریت عملکرد یا "Performance Management" به نظارت بر کارایی کلی شبکه می‌پردازه. این مدیریت معیارهایی مثل استفاده از لینک، نرخ از دست رفتن بسته‌ها و زمان پاسخ دهی شبکه رو دنبال می‌کنه. هدف اینه که مطمئن بشیم شبکه بهینه کار می‌کنه و در صورت نیاز، تنظیمات لازم رو برای بهبود سرعت، دسترسی و کیفیت خدمات انجام بدیم. عملکرد شبکه معمولاً از طریق نظرسنجی، مانیتورینگ مصنوعی و تحلیل داده‌های شبکه اندازه گیری می‌شه.

مدیریت امنیت

مدیریت امنیت یا "Security Management" از شبکه در برابر دسترسی‌های غیرمجاز و تهدیدات سایبری محافظت می‌کنه. این مدیریت از ابزارهایی مثل فایروال ها، رمزنگاری و احراز هویت برای کنترل دسترسی و حفاظت از منابع شبکه استفاده می‌کنه. همچنین، از روش هایی مثل تحلیل لاگ ها، ممیزی‌ها و بررسی‌های تطابقی استفاده می‌شه تا حملات رو قبل از آسیب جدی شناسایی و از نفوذهای بعدی جلوگیری کنه.

مدیریت حسابداری

مدیریت حسابداری یا "Accounting Management" میزان استفاده از منابع شبکه رو برای اهداف حسابداری و صورت حساب زیر نظر داره. این مدیریت معیارهایی مثل استفاده از پهنای باند، مصرف ذخیره سازی و دسترسی به دستگاه‌ها رو پیگیری می‌کنه. ارائه دهندگان خدمات شبکه از این مدیریت برای صدور صورتحساب به مشتریان استفاده می‌کنن و سازمان‌ها هم برای تخصیص هزینه‌ها و برنامه ریزی بودجه‌های داخلی ازش بهره می‌برن.

پروتکل مدیریت شبکه چیست؟

پروتکل مدیریت شبکه مجموعه ای از فرآیندها، روش‌ها و سیاست‌ها برای مدیریت، نظارت و نگهداری شبکه رو تعریف می‌کنه. این پروتکل به مدیران شبکه کمک می‌کنه که اطلاعاتی مثل دسترسی پذیری، تأخیر شبکه، از دست رفتن بسته‌ها و خطاها رو از دستگاه‌های شبکه به دست بیارن و از طریق سیستم مدیریت شبکه مشاهده کنن.

سیستم مدیریت شبکه همچنین می‌تونه به صورت خودکار اطلاعات رو از دستگاه‌ها جمع آوری کنه تا وظایفی مثل بروزرسانی نرم افزار یا نظارت بر عملکرد رو خودکار انجام بده. مثال هایی از پروتکل‌های مدیریت شبکه شامل:

• SNMP (Simple Network Management Protocol): یه پروتکل استاندارد باز که هر عنصر شبکه رو مورد پرسش قرار می‌ده و پاسخ‌ها رو برای تحلیل به سیستم ارسال می‌کنه.
• ICMP (Internet Control Message Protocol): یه لایه شبکه TCP/IP که خدمات مربوط به عیب یابی، کنترل و پیام‌های خطا رو ارائه می‌ده.
• Streaming telemetry: یه پروتکل که شاخص‌های کلیدی عملکرد رو به صورت لحظه ای از دستگاه‌های شبکه به سیستم ارسال می‌کنه.

مزایای مدیریت شبکه چیست؟

مدیریت شبکه کلی مزیت داره، از جمله:

• دید کامل از شبکه: تیم‌های عملیات شبکه و مهندسی از سیستم‌های مدیریت شبکه برای نظارت مرکزی و مشاهده عملکرد شبکه‌ها و محیط‌های ابری استفاده می‌کنن.
• تشخیص و جلوگیری از خرابی‌های غیرمنتظره: مدیران شبکه می‌تونن از ابزارهای نظارت مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده کنن تا قطعی‌های احتمالی رو شناسایی و یا از وقوع اون‌ها جلوگیری کنن یا سیاست‌های جانشینی رو تنظیم کنن که ترافیک و منابع رو به مسیرهای دیگه هدایت کنه.
• بهینه سازی عملکرد: با استفاده از دید کامل و دسترسی به داده‌های عملکرد شبکه که سیستم‌های مدیریت شبکه فراهم می‌کنن، تیم‌های عملیات شبکه و مهندسی می‌تونن تصمیمات بهتری بگیرن که باعث بهبود کارایی، مقرون به صرفه بودن، دسترسی و امنیت شبکه می‌شه. علاوه بر این، یه شبکه بهینه شده احتمالاً تجربه کاربری بهتری ارائه می‌ده چون تأخیر و زمان پاسخ دهی کمتر می‌شه و دسترسی بهتری فراهم می‌شه.

سوالات متداول

1. مدیریت شبکه چه بخش‌های اصلی ای داره؟

طبق مدل مدیریت شبکه ای که سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) تعریف کرده، مدیریت شبکه پنج بخش اصلی داره: مدیریت خطا، مدیریت پیکربندی، مدیریت حسابداری، مدیریت عملکرد و مدیریت امنیت.

2. دو نوع پروتکل مدیریت شبکه چی هستن؟

دو نوع پروتکل اصلی مدیریت شبکه شامل SNMP (Simple Network Management Protocol) و ICMP (Internet Control Message Protocol) هستن. SNMP روشی برای ارتباط با عناصر شبکه ایه که می‌خوایم مانیتور کنیم، در حالی که ICMP برای ارسال پیام‌های خطا و اطلاعات عملیاتی استفاده می‌شه و نشون می‌ده که ارتباط با دستگاه‌های شبکه موفق بوده یا نه.

3. مدیریت شبکه چطوری پیاده سازی می‌شه؟

برای پیاده سازی مؤثر مدیریت شبکه، سازمان‌ها معمولاً از سیستم‌های مدیریت شبکه، ابزارهای مانیتورینگ و نرم افزارهای تخصصی برای وظایف خاص استفاده می‌کنن. همچنین از مدیران و مهندسان شبکه ماهر برای نظارت و نگهداری زیرساخت‌های شبکه بهره می‌گیرن.

4. انواع اصلی شبکه‌ها کدوم‌ها هستن؟

چند نوع شبکه وجود داره، اما معروف ترین‌ها شامل شبکه شخصی (PAN)، شبکه محلی (LAN)، شبکه گسترده (WAN) و شبکه کلان شهری (MAN) هستن.

5. یه مدیر شبکه چه کاری انجام می‌ده؟

یه مدیر شبکه بر سیستم‌های کامپیوتری شرکت نظارت می‌کنه. اون‌ها پروتکل‌های امنیتی رو تنظیم و اجرا می‌کنن و همیشه گوش به زنگ تهدیدات سایبری هستن که ممکنه شبکه رو به خطر بندازه. اون‌ها می‌تونن سیستم‌ها رو برای حداکثر کردن سرعت و کارایی تنظیم کنن و پیش بینی کنن که چه زمانی نیاز به بروزرسانی یا جایگزینی وجود داره.

جمع بندی

مدیریت شبکه به عنوان یکی از ارکان اصلی در دنیای فناوری اطلاعات، وظیفه داره تا شبکه‌های پیچیده و گسترده امروزی رو با کمترین خطا و بیشترین امنیت اداره کنه. از نظارت بر عملکرد گرفته تا تضمین امنیت و بهینه سازی منابع، همه و همه جزئی از این وظایف مهم هستن. به همین دلیل، داشتن یه سیستم مدیریت شبکه قوی و کارآمد، می‌تونه به سازمان‌ها کمک کنه تا بدون دغدغه از خرابی‌ها و مشکلات، روی اهداف اصلی خودشون تمرکز کنن. با استفاده از ابزارهای پیشرفته و بهره گیری از متخصصان ماهر، مدیریت شبکه می‌تونه تجربه کاربری بهتری رو به ارمغان بیاره و از هرگونه مشکل غیرمنتظره جلوگیری کنه. پس اگه به فکر داشتن یه شبکه سالم و بدون دردسر هستی، مدیریت شبکه رو جدی بگیر!