بدون آن که متوجه باشیم، فناوری اطلاعات (Information Technology - IT) در دنیای مدرن امروزی، بخشی جدایی ناپذیر از زندگی ما شده و در تار و پود زندگی در قرن 21 نفوذ کرده است. به لطف آی تی و ابزارهای آن نظیر رسانههای اجتماعی، همه ما به هم متصل شده ایم و به قدرت فناوری متکی هستیم؛ اما دقیقاً IT چیست و چگونه دنیای ما را شکل میدهد؟ در این مقاله، به بررسی جنبههای مختلف فناوری اطلاعات میپردازیم. چه از علاقه مندان به فناوری باشید و چه صرفاً در مورد نقش فناوری در زندگی روزمره تان کنجکاو شده اید، این مقاله درک جامعی از فناوری اطلاعات و تأثیر آن بر جامعه ما در اختیار شما قرار میدهد.
با توجه به این که پر درآمدترین مشاغل دنیا با IT در اراتباط هستند، شاید بخواهید تعریف دقیق و پایه ای از آن داشته باشید. Information Technology را به اختصار IT میگویند که متشکل از دو بخش فناوری (Technology) و اطلاعات (Information) است. فناوری اطلاعات با استفاده از فناوری (که اغلب منظور همان رایانه است) مشغول پردازش، ذخیره و انتقال اطلاعات میشود و فرآیندی شامل استفاده از رایانه، نرم افزار و شبکه برای ایجاد، مدیریت و نگهداری دادهها دارد. اصطلاح IT اغلب به جای فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) یا سیستمهای اطلاعاتی (IS) نیز به کار میرود که مهمترین شباهت بین آن ها، تمایل به استفاده از فناوری یا همان Technology برای ایجاد، پردازش و توزیع دادهها به شیوه ای ایمن و کارآمد است. فناوری اطلاعات بر پایه رایانه ها، سرورها، شبکه ها، پایگاههای اطلاعاتی و برنامههای نرم افزاری استوار بوده تا در مسیرهایی نظیر پردازش داده ها، ارتباطات، ذخیره سازی و بازیابی، خود را نشان دهد. بد نیست بدانید حوزه فناوری اطلاعات در چند دهه گذشته به سرعت رشد کرده و دامنه آن به طور قابل توجهی گسترش یافته است. متخصصان فناوری اطلاعات اکنون در طیف گسترده ای از صنایع از جمله مراقبتهای بهداشتی، مالی، آموزش و پرورش و حکومتی کار میکنند و جایگاه خود را به اثبات رسانده اند. نقش فناوری اطلاعات در تمام این صنایع، ایجاد و نگهداری سیستمهای کامپیوتری است که مسئول پشتیبانی از عملیات سازمان است.
بعد از این که بررسی کردیم آی تی چیست، بد نیست نیم نگاهی به پیشینه آن داشته باشیم. سرنخ بررسی تاریخچه فناوری اطلاعات یا IT را میتوان در اختراع چرتکه (یک دستگاه شمارش ساده که توسط مصریان باستان و چینیها استفاده میشد)، جستجو کرد. بعدها در قرن هفدهم، چرتکه جایگزین خط کش مهندسی (slide rule) شد که برای محاسبات پیچیدهتر راهگشا بود. این ماجرا تا زمان توسعه کامپیوترهای الکترونیکی در قرن بیستم ادامه یافت و نقطه عطف مهمی در تاریخ فناوری اطلاعات رقم زد. اولین کامپیوتر الکترونیکی ENIAC در سال 1945 توسط جان ماچلی (John Mauchly) و جی پرسپر اکرت (J. Presper Eckert) در دانشگاه پنسیلوانیا ساخته شد. انیاک (ENIAC) ماشینی غول پیکر بود که بیش از 27 تن وزن داشت و یک اتاق کامل را اشغال میکرد. با گذشت سال ها، کامپیوترها کوچک تر، سریعتر و قدرتمندتر شدند. در دهه 1970، توسعه ریزپردازندهها امکان ساخت رایانههای کوچک و مقرون به صرفه را فراهم کرد که میتوان از آنها در خانهها و ادارات استفاده کرد. توسعه اینترنت در دهه 1990 اوج گرفت و نقطه عطف مهم دیگری در تاریخ فناوری اطلاعات به وقوع بپیوندد. اینترنت به افراد اجازه میداد به یکدیگر متصل شوند و اطلاعات را در مقیاس جهانی به اشتراک بگذارند.
تکامل آی تی با پیشرفتهای فناوری قابل توجهی همراه بوده تا جایی که به تحول دنیای ما منتهی شد. تاریخچه فناوری اطلاعات با توسعه رایانههای الکترونیکی که عظیم و گران قیمت بودند، آغاز شد. توسعه ریزپردازندهها در دهه 1970 نیز منجر به ایجاد رایانه شخصی (PC) شد که انقلابی در روش کار، ارتباط و دسترسی افراد به اطلاعات را رقم زد. معرفی اینترنت در دهه 1990 زیربنای ایجاد صنایع جدیدی مانند تجارت الکترونیک و رسانههای اجتماعی را فراهم کرد تا هم اکنون در جایگاه فعلی، به تکنولوژی و فناوری وابسته باشیم. از طرف دیگر، از تاثیر ظهور دستگاههای تلفن همراه، محاسبات ابری و هوش مصنوعی (AI) بر تکامل فناوری اطلاعات نمیتوان چشم پوشی کرد. همزمان که به سمت آینده حرکت میکنیم، میتوانیم انتظار پیشرفتهای بیشتری در زمینه هایی مانند هوش مصنوعی، امنیت سایبری و اینترنت اشیا (IoT) داشته باشیم که همگی در مسیر شکل گیری و تکامل فناوری اطلاعات هستند. مسیری بی پایان و رو به جلو که انتها ندارد!
برای درک گستردگی مفهوم آی تی، به تقسیم بندی حوزههای زیرمجموعه آن نگاهی بیندازید. برخی از حوزههای اصلی فناوری اطلاعات شامل موارد زیر خواهند بود:
کاربردهای فناوری اطلاعات یا IT، گسترده و متنوع هستند؛ زیرا به زندگی روزمره ما نفوذ کرده و ابعاد مختلف آن را در برگرفته است. در ادامه، به صورت مختصر به کاربردهای آی تی اشاره میکنیم:
فناوری اطلاعات (IT) با اثر مستقیم و غیرمستقیم در صنایع مختلف از جمله مراقبتهای بهداشتی، مالی، آموزش، دولت و تجارت، به جنبه ضروری از زندگی مدرن تبدیل شده است. با این حال، بد نیست بدانید اهمیت جایگاه آی تی در زندگی، در توانایی آن در بهبود کارایی، بهره وری و گسترش ارتباطات و در عین حال کاهش هزینه ها، نهفته است. بهداشت و درمان، یکی از صنایعی است که به طور قابل توجهی تحت تأثیر تکامل IT قرار گرفته است. استفاده از پرونده الکترونیک سلامت (EHR) روند ذخیره، مدیریت و دسترسی به اطلاعات بیمار را برای متخصصان مراقبتهای بهداشتی آسانتر کرده تا ضمن کاهش خطاهای پزشکی، مراقبت و ایمنی بیمار را بهبود ببخشد. همچنین استفاده از telemedicine (پزشکی از راه دور)، امکان دریافت مراقبتهای پزشکی از لوکیشنهای دور را برای بیمارانی فراهم کرد که دسترسی به مراقبتهای بهداشتی مطلوبی ندارند. در امور مالی، IT نقش مهمی در ساده سازی عملیات مالی، بهبود خدمات مشتریان و کاهش تقلب ایفا کرد. از طرفی با رواج بانکداری آنلاین، سیستمهای پرداخت موبایلی و پلتفرمهای تجارت الکترونیکی، تراکنشهای مالی را سریعتر و در دسترستر کرده اند. همچنین با تکیه بر آی تی، امکان استفاده از ابزارهای تجزیه و تحلیل فراهم شد تا پیش بینی برخی رویدادها، به موسسات مالی برای تصمیمات سودآورتر کمک کند. در حوزه آموزش، IT روش یادگیری و دسترسی افراد به منابع آموزشی را منقلب کرد. پلتفرمهای آموزش الکترونیکی، دورههای آموزشی آنلاین و اپلیکیشنهای آموزشی، محتواهای آموزشی را در دسترستر و مقرون به صرفهتر کردند. با تسهیل این روند، دانش آموزان توانستند با همسالان و معلمان خود از نقاط مختلف جهان همکاری کنند؛ این همکاری، در نهایت زاویه دید آنها را گسترش داد و تجربیات یادگیری آنها را غنیتر کرد. در مدیریت دولتی، فناوری اطلاعات یا همان آی تی، روی بهبود خدمات به شهروندان متمرکز شد. به عنوان مثال خدمات دولت الکترونیک، مانند پورتالهای آنلاین و اپلیکیشنهای موبایل، دسترسی مردم به خدمات و اطلاعات دولتی را از پیچیدگی خارج کرد. با این وجود، نمیتوان منکر تاثیر غیر مستقیم IT در بهبود فرآیندهای تصمیم گیری و شفافیت و پاسخگویی عملکرد دولتها شد. شاید اصلیترین تحولات ناشی از تکامل آی تی، در کسب وکارها هویدا شد. فناوری اطلاعات توانست شیوه کار، ارتباط و تعامل کسب و کارها با مشتریان را کاملا تغییر دهد. در واقع سیستمهای برنامه ریزی منابع سازمانی (ERP)، سیستمهای مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) و ابزارهای هوش تجاری (BI) برای کسب وکارها آسانتر شدند.
آینده فناوری اطلاعات با فناوریهای نوظهور روشن است و انتظار میرود صنایع مختلف را بیش از این حرفها متحول کنند. هوش مصنوعی (AI) یکی از این فناوریها است که انتظار داریم تأثیر قابل توجهی بر صنایعی مانند مراقبتهای بهداشتی، مالی و حمل ونقل داشته باشد. هوش مصنوعی پتانسیل بهبود نتایج آنالیر بیماران در مراقبتهای بهداشتی، خودکارسازی فرآیندهای مالی در امور مالی و تغییرات مفید در حمل و نقل را دارد. اینترنت اشیا (IoT) نیز یکی دیگر از فناوریهای نوظهور است که انتظار میرود به صورت انفجاری، شیوه زندگی و مشاغل دنیا را متحول کند. اینترنت اشیا به اتصال بین اشیاء روزمره مانند ماشین ها، لوازم خانگی و دستگاههای پوشیدنی اشاره دارد که میتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و از راه دور کنترل شوند. اینترنت اشیا پتانسیل بهبود بهره وری انرژی، کاهش ضایعات و بهبود کیفیت زندگی مردم در سراسر جهان را دارد. امنیت سایبری حوزه دیگری است که برای آینده فناوری اطلاعات، نقش حیاتی بر عهده دارد. با جا افتادن فناوری در صنایع مختلف، خطر حملات سایبری نیز افزایش مییابد. اقدامات امنیت سایبری، مانند رمزگذاری و احراز هویت چند عاملی، در آینده برای محافظت از دادهها و سیستمهای حساس اهمیت بیشتری پیدا میکند. کامپیوترهای کوانتومی یکی دیگر از فناوریهای نوظهور هستند که پتانسیل ایجاد حرکت انقلابی در روش پردازش و ذخیره دادهها را دارد. کامپیوترهای کوانتومی از مکانیک کوانتومی برای پردازش اطلاعات استفاده میکنند که قادر هستند محاسباتی را انجام دهند که با کامپیوترهای کلاسیک، عملاً امکان پذیر نیست. پیشرفت هایی در زمینه کشف دارو و مدل سازی آب و هوا، تنها بخشی از مزایای کامپیوترهای کوانتومی برای بشر هستند.
IT یا فناوری اطلاعات یک حوزه گسترده بوده که شامل زیر رشته هایی از جمله علوم کامپیوتر (computer science)، سیستمهای اطلاعاتی (information systems)، مهندسی نرم افزار (software engineering) و علوم داده (data science) میشود. این رشتهها به طور کلی با طراحی، توسعه، پیاده سازی و نگهداری سیستمهای فناوری اطلاعات سروکار دارند. علوم کامپیوتر بر تئوری و الگوریتم هایی که زیربنای سیستمهای محاسباتی هستند، تمرکز دارد؛ در حالی که مهندسی نرم افزار بر توسعه و نگهداری برنامههای کاربردی نرم افزار متمرکز شده است. سیستمهای اطلاعاتی و علم داده به ترتیب طراحی و مدیریت سیستمهای اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل مجموعه دادههای بزرگ را احاطه میکنند. با این تعاریف مختصر، شاید مرزبندی بین این رشتهها مشهود نباشد، ولی لااقل با درک مفاهیم آی تی، قابل درکتر میشود.
برای کار در حوزه IT باید یک سری مهارتهای فنی و غیرفنی داشته باشید. مهارتهای فنی شامل زبانهای برنامه نویسی، مدیریت پایگاه داده، مدیریت شبکه، توسعه نرم افزار و امنیت سایبری است. مهارتهای غیر فنی شامل مهارت حل مسئله، ارتباط، مدیریت پروژه، کار گروهی و خلاقیت است. متخصصان IT نیز باید بتوانند خود را با فناوریهای جدید وفق دهند و مهارتهای جدید را به سرعت بیاموزند. زبانهای برنامه نویسی، پایه و اساس توسعه نرم افزار محسوب میشوند و شامل زبان هایی مانند پایتون، جاوا و سی پلاس پلاس هستند. مهارتهای تجزیه و تحلیل دادهها برای کار با دادههای بزرگ بسیار مهم بوده و شامل مهارت هایی مانند داده کاوی (data mining)، تجسم دادهها (data visualization) و یادگیری ماشین (machine learning) است. در حوزه شبکه، مدیریت شبکه شامل طراحی، پیاده سازی و مدیریت سیستمهای شبکه از جمله روترها، سوئیچها و فایروالها میشود. مهارتهای امنیت سایبری شامل توسعه و اجرای پروتکلهای امنیتی برای محافظت از داراییهای دیجیتال در برابر تهدیدات سایبری است.
بازار کار فناوری اطلاعات در ایران و خارج از کشور، به سرعت در حال رشد بوده و فرصتهای زیادی برای متخصصان ماهر و با تجربه فراهم کرده است. در ایالات متحده، صنعت IT با سرعت چشمگیری مراحل رشد را پشت سر میگذارد، به طوری که تخمین زده شده که حداقل 12 میلیون نفر در این صنعت مشغول به کار هستند. پرتقاضاترین مشاغل فناوری اطلاعات در ایالات متحده شامل توسعه نرم افزار، تجزیه و تحلیل داده ها، امنیت سایبری و رایانش ابری است. همچنین طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، کمبود 1.5 میلیون متخصص امنیت سایبری برای سال 2020 انتظار میرود که نشان دهنده تقاضای فزاینده برای متخصصان فناوری اطلاعات با مهارتهای امنیت سایبری است. در ایران نیز بازار کار فناوری اطلاعات شرایط نسبتا ایده آلی دارد و فرصتهای زیادی در زمینه توسعه نرم افزار، مدیریت شبکه و امنیت سایبری خلق کرده است. بر اساس گزارش سازمان صنفی ICT ایران، صنعت IT در ایران در سالهای اخیر رشد قابل توجهی را تجربه کرده و حدود 580000 نفر در این صنعت، مشغول به کار هستند. پرتقاضاترین مشاغل IT در ایران شامل توسعه نرم افزار، توسعه وب، مدیریت شبکه و امنیت سایبری است. دولت ایران همچنین سرمایه گذاری زیادی در توسعه زیرساختهای فناوری اطلاعات از جمله ساخت مراکز داده (data centers)، شبکههای فیبر نوری و پلتفرمهای رایانش ابری انجام داده است. در نهایت برای کسب درآمد از برنامه نویسی، ابتدا باید اشراف خوبی روی حوزه IT و فناوری اطلاعات داشته باشید تا با کلیت این بازار غریبه نمانید.(پیشنهاد میکنیم به مقاله درآمد برنامه نویسی سری بزنید تا از میزان درآمد این شغل جذاب مطلع شوید)
راههای مختلفی برای کسب درآمد در حوزه IT وجود دارد. یک راه این است که به عنوان یک متخصص فناوری اطلاعات برای یک شرکت یا سازمان کار کنید. متخصصان یا مهندسان IT میتوانند در نقشهای مختلفی از جمله توسعه نرم افزار، مدیریت شبکه، امنیت سایبری و تجزیه و تحلیل دادهها کار کنند. همچنین میتوانند به عنوان فریلنسر در نقشهای مختلف به صورت قراردادی مشغول به کار شوند و به افراد یا مشاغل، خدمات ارائه دهند. پلتفرمهای فریلنسینگ مانند Upwork و Freelancer.com و پونیشا و مواردی از این قبیل، فرصت کاریابی برای متخصصان فناوری اطلاعات را به صورت فریلنسری فراهم میکنند. شما میتوانید در فضای این پلتفرمها مهارتهای خود را به نمایش بگذارید و با مشتریانی از سراسر ایران یا جهان، کار کنید. برای اطلاعات بیشتر به مقاله بهترین سایتهای فریلنسری مراجعه نمایید. یکی دیگر از راههای کسب درآمد از فناوری اطلاعات، راه اندازی کسب و کار شخصی است. کارآفرینان حوزه IT میتوانند برنامههای نرم افزاری را توسعه دهند و بفروشند، خدمات مشاوره فناوری اطلاعات ارائه دهند، یا محصولات دیجیتالی ایجاد و به بازار عرضه کنند. برای این کار، آموزش برنامه نویسی از صفر کمک میکند تا در فرآیند کارآفرینی، موفقتر باشند.
مهندسی فناوری اطلاعات (IT) بر پیاده سازی و نگهداری سیستمهای مبتنی بر رایانه، از جمله سخت افزار، نرم افزار و شبکه ها، برای پشتیبانی از ذخیره سازی، پردازش و انتشار اطلاعات تمرکز دارد. مهندسین فناوری اطلاعات مسئولیت طراحی، توسعه، نصب و مدیریت این سیستمها را بر عهده دارند و از عملکرد و امنیت مناسب آنها اطمینان حاصل میکنند. از سوی دیگر، مهندسی کامپیوتر به طراحی و توسعه سیستمهای کامپیوتری، شامل اجزای سخت افزاری و نرم افزاری میپردازد. مهندسان کامپیوتر بر توسعه معماری کامپیوتر، ریزپردازنده ها، سیستمهای حافظه و سایر فناوریهای مرتبط با کامپیوتر تمرکز میکنند. آنها مسئول طراحی، آزمایش و پیاده سازی سیستمهای کامپیوتری هستند که نیازهای صنایع مختلف را برآورده میکنند. به طور خلاصه، در حالی که هر دو مهندسی فناوری اطلاعات و مهندسی کامپیوتر با سیستمهای کامپیوتری سروکار دارند، تمرکز و مسئولیت آنها کاملا متفاوت است. مهندسی فناوری اطلاعات بر پیاده سازی و نگهداری سیستمهای مبتنی بر کامپیوتر متمرکز است، در حالی که مهندسی کامپیوتر بر طراحی و توسعه سیستمهای کامپیوتری تمرکز دارد.
فناوری اطلاعات زمینه ای است که به سرعت در حال رشد بوده و فرصتهای گسترده ای را برای افراد علاقه مند به فناوری ارائه میدهد. با ظهور تحول دیجیتال، تقاضا برای متخصصان فناوری اطلاعات در حال افزایش است. چه برای یک شرکت کار کنید، چه به دنبال راه اندازی یک کسب و کار مبتنی بر فناوری باشید یا کار به عنوان یک فریلنسر هدف شما باشد، در هر حال IT راههای مختلفی برای کسب درآمد به شما ارائه میدهد. قرار نیست در مورد اهمیت دانش آی تی اغراق کرد، چرا که برای کارهای روزمره ضرورتی انکار ناپذیر بوده و میتواند به جویندگان کار در فرآیند استخدام، برتری دهد. در حالی که فناوری اطلاعات و علوم کامپیوتر ارتباط نزدیکی دارند، اما یکسان نیستند، و افراد باید رشته ای را انتخاب کنند که به بهترین وجه با علایق و اهداف شغلی آنها همخوانی داشته باشد.
دوره الفبای برنامه نویسی با هدف انتخاب زبان برنامه نویسی مناسب برای شما و پاسخگویی به سوالات متداول در شروع یادگیری موقتا رایگان شد: